Święto Konstytucji 3 maja

Ustawa Rządowa z 3 V 1791 była pierwszą, pisaną nowoczesną polską konstytucją, a trzecią na świecie, po amerykańskiej (1787) i szwedzkiej (1789). Autorami projektu konstytucji byli w szczególności Ignacy Potocki, król Stanisław August Poniatowski i ks. Hugo Kołłątaj.

Uchwalona podczas obrad Sejmu Czteroletniego. Twórcy Konstytucji 3 maja określili ją jako „ostatnią wolę i testament gasnącej Ojczyzny”.

Konstytucja 3 maja wprowadzała trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Ograniczała immunitety prawne oraz przywileje szlachty zagrodowej, tak zwanej gołoty. Celem ograniczeń względem szlachty było zapobieżenie możliwości przekupstwa, biednego szlachcica przez agentów obcego państwa. Konstytucja potwierdzała też przywileje mieszczańskie nadane w akcie prawnym z 18 kwietnia 1791 roku. Według tego aktu, mieszczanie mieli prawo do bezpieczeństwa osobistego, posiadania majątków ziemskich, prawo zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji publicznej a także prawo nabywania szlachectwa. Miasta miały prawo do wysłania na Sejm 24 plenipotentów jako swoich przedstawicieli, którzy mieli głos w sprawach dotyczących miast. Akt ten obejmował pospólstwo opieką prawa i administracji rządowej.

Konstytucja 3 maja nosiła takie „narzędzia władzy szlacheckiej” jak liberum veto, konfederacje, sejm skonfederowany oraz ograniczała prawa sejmików ziemskich.  W dniu ustanowienia Konstytucji przestaje istnieć Rzeczpospolita Obojga Narodów a w jej miejsce zostaje powołana Rzeczpospolita Polska.  Zniesiona zostaje też wolna elekcja a jej miejsce zastępuje władza dziedziczna, którą po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego miał przejąć władca z dynastii Wettynów.  Wprowadzono stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tysięcy żołnierzy, ustanowiono podatki w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa (gołota, mieszczanie i chłopi byli zwolnieni z płacenia podatku).  Katolicyzm został uznany za religię panującą, jednocześnie zapewniono swobodę wyznań. Aby Konstytucja była zawsze aktualna co 25 lat miał się zbierać Sejm Konstytucyjny, którego prawem miała być zmiana zapisów w Konstytucji.

Władzę ustawodawczą posiadał dwuizbowy parlament. W skład parlamentu wchodziła Izba Poselska składająca się z posłów i plenipotentów reprezentujących miasta królewskie oraz Izba Senacka, w której mogli zasiadać senatorowi, wojewodzie, kasztelani, ministrowie oraz biskupi.

Władzę wykonawczą posiadała rada królewska. W skład rady wchodzili Król jako przewodniczący, pięciu ministrów, prymas Polski (jako przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej) oraz, bez prawa głosu, następca tronu, marszałek sejmu i dwóch sekretarzy. Konstytucja 3 maja wprowadzała pięciu ministrów – ministra policji, ministra pieczęci (spraw wewnętrznych), ministra pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (wojny) i ministra skarbu. Akty prawne wydawane przez króla, wymagały kontrasygnaty ministra. Utrzymano zasadę mówiącą , że król „nic sam przez się nie czyniący, za nic w odpowiedzi narodowi być nie może”.

Konstytucja 3 maja przetrwała czternaście miesięcy. Święto Konstytucji 3 maja obchodzono do ostatniego rozbioru, we wszystkich zaborach świętowanie obchodów Konstytucji 3 maja było zakazane. Dopiero po I Wojny Światowej, kiedy Polska odzyskała niepodległość, Święto Konstytucji 3 maja zostało wznowione. Podczas II Wojny Światowej Święto zostało zdelegalizowane. W 1981 roku władza ludowa zezwoliła na obchody 3-majowe, od 1989 roku Święto Konstytucji 3 maja jest świętem narodowym.